Mùa đông xuân, khí hậu ẩm ướt chính là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn, virut phát triển mạnh và gây bệnh, trong đó có bệnh quai bị. Vậy làm thế nào để phòng ngừa quai bị?
Bệnh quai bị lây trực tiếp qua đường hô hấp
Contents
Bệnh quai bị là gì và nó lây lan như thế nào?
Bệnh quai bị (còn được gọi là viêm tuyến nước bọt mang tai do virut quai bị) do virut có tên khoa học là Mumpsvirus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Đây là một bệnh truyền nhiễm cấp tính thường hay gặp ở lứa tuổi học đường. Nguồn lây bệnh là những người đang mắc quai bị cấp tính. Bác sĩ Chu Hòa Sơn – Giảng viên Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn cho biết căn bệnh lây trực tiếp qua đường hô hấp, chủ yếu do tiếp xúc với các giọt nước bọt, hoặc các giọt chất tiết mũi họng của người bệnh bị văng ra khi người bệnh ho hoặc chảy mũi. Người mắc quai bị có thể lây lan cho người khác 1 tuần trước khi bị sưng tuyến mang tai và kéo dài 2 tuần sau khi sưng tuyến mang tai. Thời gian lây mạnh nhất là vào khoảng 2 ngày trước khi viêm tuyến mang tai. Bệnh thường xảy ra ở thanh, thiếu niên sinh hoạt tập thể và lây lan nhanh, dịch bệnh dễ xuất hiện ở những nơi tập trung đông như trường học, ký túc xá…
Virut quai bị thường gây bệnh với các tuyến ngoại tiết và hệ thần kinh. Biểu hiện phổ biến nhất là viêm tuyến nước bọt mang tai không hóa mủ (sốt và sưng, đau một hoặc nhiều tuyến nước bọt). Ngoài ra các tuyến nước bọt khác (viêm ở tuyến nước bọt dưới lưỡi hoặc tuyến dưới hàm), tinh hoàn, tụy và cả hệ thần kinh trung ương cũng có thể bị tổn thương.
Bệnh quai bị có những biểu hiện gì?
Bệnh quai bị gồm nhiều thể thường được phân loại theo vị trí tổn thương như sau: thể viêm tuyến nước bọt, thể viêm tinh hoàn, thể viêm tụy, thể thần kinh (viêm màng não, viêm não), thể kết hợp (viêm tuyến nước bọt mang tai kết hợp với viêm tinh hoàn, hoặc viêm tuyến nước bọt mang tai với viêm màng não)…
Thể viêm tuyến nước bọt mang tai: là thể điển hình hay gặp nhất. Thời gian nung bệnh trung bình khoảng 18-21 ngày. Khởi phát bệnh người bệnh sẽ bị sốt 38-39oC, đau đầu, đau toàn thân, ăn ngủ kém. Giai đoạn toàn phát sẽ xuất hiện viêm tuyến mang tai. Lúc đầu sưng một bên, sau 1-2 ngày sưng tiếp bên kia. Hai bên sưng thường không đối xứng (bên to, bên nhỏ). Da vùng má bị sưng, bóng, không đỏ, ấn không lõm, sờ nóng, đau, nước bọt ít, quánh. Giai đoạn lui bệnh thì người bệnh thường hết sốt sau 3-4 ngày, tuyến nước bọt mang tai hết sưng trong vòng 8-10 ngày, hạch sưng kéo dài hơn tuyến một chút. Đa số bệnh tự khỏi trong vòng 10 ngày. Tuyến nước bọt không bao giờ hóa mủ và cũng không bao giờ bị teo.
Mọi người nên tiên vắc xin phòng ngừa bệnh quai bị
Thể viêm tinh hoàn: là thể thường gặp thứ hai sau thể viêm tuyến nước bọt mang tai. Gặp ở nam giới đang tuổi dậy thì hoặc đã trưởng thành (khoảng 10-30% trường hợp mắc bệnh quai bị). Viêm tinh hoàn thường bị một bên, ít khi gặp cả hai bên. Khi bị cả hai bên thì cũng sưng cách nhau 2-3 ngày, thường thấy xuất hiện sau viêm tuyến nước bọt và khi các triệu chứng viêm tuyến nước bọt đã dịu đi. Thường vào ngày thứ 5 đến thứ 10 của bệnh sẽ thấy sốt xuất hiện trở lại hoặc sốt tăng lên. Tinh hoàn đau, nhất là khi đi lại và to gấp 2-3 lần bình thường, sờ thấy chắc, da bìu căng đỏ. Những trường hợp nặng có thể kèm thêm viêm thừng tinh, viêm mào tinh hoàn và tràn dịch màng tinh hoàn. Thường hết sốt sau khoảng 3-5 ngày. Tinh hoàn giảm sưng từ từ, có thể 3-4 tuần sau tinh hoàn mới hết sưng đau và không bao giờ có mủ.
Nhiều người lo lắng rằng là khi mắc quai bị ở thể viêm tinh hoàn thì tinh hoàn có bị teo hay không? Để lý giải về vấn đề này chúng tôi đã có cuộc trao đổi với các chuyên gia Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn. Được biết người bệnh có bị teo hay không phải đợi khoảng 2 tháng sau mới biết chắc (tỷ lệ teo tinh hoàn khoảng 0,5%), còn chứng vô tinh trùng rất hiếm. Chức năng nội tiết thường cũng không bị ảnh hưởng. Trường hợp rất hiếm nếu bị teo tinh hoàn có thể gây các tình trạng chậm lớn, không có tinh trùng, hiếm muộn. Tuy nhiên nếu teo một tinh hoàn sẽ không có ảnh hưởng gì, bên lành sẽ hoạt động bù trừ, khi bị teo cả hai bên hoặc ở người chỉ có một tinh hoàn thì tỷ lệ bị ảnh hưởng hoạt động sinh dục và vô sinh cũng không cao.
Ngoài hai thể trên, bệnh quai bị có thể gặp thể viêm buồng trứng, viêm màng não, viêm não, viêm cơ tim, tuy nhiên các thể này ít gặp trên lâm sàng.
Làm thế nào để phòng ngừa bệnh quai bị?
Nhìn chung, quai bị là bệnh lành tính, đa số các trường hợp đều tự hồi phục không để lại biến chứng. Tuy nhiên, vẫn có một số ít trường hợp có biến chứng như: phụ nữ có thai bị quai bị có thể bị sẩy thai, đẻ non (nhất là ở giai đoạn đầu của thai kỳ), nam giới tuổi trưởng thành nếu viêm tinh hoàn nặng cả hai bên có thể dẫn đến vô sinh.
Biện pháp dự phòng có hiệu quả nhất là tiêm vắc-xin phòng bệnh quai bị, bắt đầu từ 12 tháng tuổi trở lên, để cơ thể miễn dịch với bệnh quai bị trong một thời gian dài hoặc có thể suốt đời. Trường hợp những người đã tiếp xúc với bệnh nhân mắc quai bị mà chưa tiêm vắc-xin phòng quai bị thì cần phải tiêm ngay để có thể tránh lây nhiễm. Lưu ý cần tiêm vắc-xin phòng quai bị không quá 72 giờ sau khi tiếp xúc với người bệnh.
Thực hiện vệ sinh cá nhân, thường xuyên súc họng bằng dung dịch khử khuẩn hoặc nước muối loãng. Thực hiện vệ sinh môi trường, làm thông thoáng nhà ở, tận dụng ánh sáng mặt trời.